Amacı Dışına Çıkan İcatlar

Günümüz medeniyetini, insanların beraber üstüne koyduğu global bir kültüre borçluyuz

Günümüz medeniyetini, insanların beraber üstüne koyduğu global bir kültüre borçluyuz. Birikmiş kültürler ve icatlarımız sayesinde sürekli gelişebiliyor ve medeniyetimizi daha kalıcı hale getirmeye çalışıyoruz. Peki ya tüm icatlar amacı için mi kullanılmıştı? Sakin bir kafayla düşünüldüğünde bu sorunun yanıtının “hayır” olacağı aşikâr.

Amacının dışına çıkıp istenmeyen etkiye/sonuca sahip olan ve dünyayı büyük ölçüde etkileyen icatlar var mıdır? Varsa acaba bunlar nelerdir, nerelerde ve ne amaçlanarak icat edilmiştir? Biraz beyin fırtınası ve biraz araştırma ile bu tarz amacı dışına çıkan icatların sayısının azımsanamayacak kadar çok olduğunu görüyoruz.

Alfred Nobel tarafından icat edilen bir patlayıcı madde olan nitrogliserin, bu saygı değer bilim adamının gözünde, hızlı kazı ve toprak genişletmek, tünel ve yol inşaatları, madencilik gibi alanlarda kullanılması gereken bir malzeme idi. Ancak nitrogliserin emdirilmiş odun talaşı olarak üretilen dinamitin, bu amacın çok dışına çıkarak, savaşlarda, cinayetlerde, toplu katliamlarda kullanılması, kısacası insanoğlunun yıkım gücünün artmasına hizmet etmesi, Alfred Nobel’in ömür boyunca bu icatlarının vicdan azabı ile yaşamasına neden olmuştur.

Mesela basit bir örnek verelim. Dikenli teli icat eden adam, çiftlik hayvanlarının sınırları ihlal etmemesini en sonunda sağladığını düşünmüş olmalı. Çünkü böylece büyük otlak anlaşmazlıkları artık bir problem olmaktan çıkmıştı. Hatta ve hatta neredeyse kovboyluk mesleğinin bitmesini tek başına sağlamıştı. Fakat böyle bir icadın, 20. yüzyıl savaşlarında ciddi bir role sahip olacağını muhtemelen hiç düşünmemişti.

Evet, bildiğimiz mütevazı sabun.

4000 yıldan fazla bir süre önce çamaşır yıkamak için bir yardımcı araç olarak icat edildi. Fakat istemeden de olsa virüs ve bakterilerle savaşmanın en etkili yöntemi olarak kullanılmakta.

Mikroorganizmaların ve sabun ile nasıl kolayca durulanabildiğini yakın tarihe kadar anlamamıştık.

Bugün bile cerrahlar hayat kurtaran ameliyatlardan önce ellerini sabunlamaktalar. Tüm bilimsel gelişmelere rağmen, sabunlar temiz ve sağlıklı kalmanın en uygun ve maliyetli yolu.

Çok ilginç değil mi? Binlerce yıl önce -belki de şansa- icat edilen sabun günümüz dünyasının vazgeçilmez bir parçası. Çünkü günümüz medeniyetinin sahip olduğu hijyenin sabuna bağlı olduğu gerçeği yadsınamaz. Eğer ki sabunlar olmasaydı korona gibi binlerce tür daha fazla hastalıkla uğraşıyor olurduk.

Benzer bir şekilde, fermente edilmiş içeceklere günümüz dünyası çok fazla şey borçlu.

Bira, tarihçiler tarafından bir uygarlık için gerekli ön koşullardan biri olarak görülüyor. Ayrıca bir uygarlığın ilk etapta yarı göçebe kabilelerden birleşmesine ön ayak olduğu yönünde güçlü bir tartışma var.

Aslına bakarsanız fazlasıyla mantıklı geliyor. Çünkü zayıf bir bira bile içerdiği besin değerleri nedeniyle oldukça faydalı. Kalori açısından yoğun. Bunun yanında B12 gibi çok fazla et yemeden elde edilmesi zor olan mikro besinler içeriyor. Ama daha da önemlisi, güvenli ve temiz bir su kaynağı sağlıyor. Çünkü eski halklar açıkça mikropların varlığından çok haberdar değildi.

Günümüzde birçok insan için temiz suya erişim oldukça kolay olabilir. Fakat uygarlıkların ilk çıktığı dönemde, susadığınız zaman suya erişebileceğiniz musluklarınız yoktu. Biraların önem kazandığı yer tam olarak burası. Temiz, mikroplardan arındırılmış, zengin içerikli bir su kaynağı sağlamış olması.

Morfin ve eroin bir zamanlar halkın erişimine açık bir şekilde satılıyor desem inanır mıydınız? Evet, ikisi de bir aralar eczanelerde satılan medikal ürünlerdi. Çünkü Morfin başlangıçta bağımlılık yapmayan ağrı kesici olarak pazarlandı. Yıllar sonra, eroin de aynı şekilde bağımlılık yapmayan ağrı kesici olarak pazarlandı. Fakat eroin, “morfinin bağımlılık yaratan yan etkileri olmayan, öksürük baskılayıcıların yerine morfin” olarak geliştirilmiş ve pazarlanmıştır.

Kimsenin kullanmadığı ama milyonlarca satış gerçekleştiren Viagra ilaçları da bu tanıma uyuyor. Viagra ilk başta hipertansiyon ve kalp problemlerini kontrol etmeye yardımcı olmak için üretildi. Ancak ereksiyon sağlamada orijinal amacından daha etkili olduğu görüldüğü için kullanım alanı değiştirildi. Kalp ilacı olarak kalsaydı adını bile duymayacağımız bir ilaç olarak kalacakken, günümüzde komedyenlerin bile dilinden düşmeyen bir hap olarak kullanılıyor.

Amacının dışına çıkan icatlar elbette bunlarla sınırlı değil. Bu yazıda basit fikirlerle yola çıkılan ama çok farklı konseptlerde kullanılmaya başlayan, ilk akla gelen icatları sıralamaya çalıştık.

Bu icatlar, bu anlamda ne ilkti, ne de son olacaktır.